38 bài Kanshi của thiền sư Nhật Bản Ryokan Taigu (Lương Khoan Đại Ngu, 良寛大愚; 1758–1831)
Pháp Hoan (法歡) chuyển ngữ
Am lá chênh vênh cạnh đỉnh đồi,
Nào ai thấu được cõi lòng tôi.
Lối vắng quanh co rêu cỏ ngập,
Cửa sài lủng lẳng một bầu vơi.
Bên suối tiếng tiều văng vẳng cất.
Trước rừng hơi khói nhẹ nhàng trôi.
Nằm yên trên gối xem ngày tới,
Một tiếng chim kêu động cả trời.
*
Trăng vừa lặn xuống cuối trời tây,
Khóm trúc lao xao trước cửa sài.
Dưới xóm dân làng thôi giã gạo,
Trong vườn hoa cỏ đẫm sương mai.
Tiếng ếch xa gần trên ruộng vắng,
Lửa trùng cao thấp giữa rừng cây.
Thao thức cả đêm không ngủ được
Miên man suy nghĩ suốt canh chầy.
*
Một mình vào phố để xin ăn,
Trên đường bắt gặp một lão tăng.
Có phải ngài ưa miền núi vắng?
Còn ông lại thích chốn bụi hồng?
Cả hai chúng tôi muốn đáp trả,
Nhưng rồi quyết định chẳng nói năng.
Giấc mộng đến đây liền chấm dứt,
Khi tiếng chuông khua trước cửa phòng.
*
Pháp Phật lưu truyền tám vạn tư,
Chân lý muôn đời chẳng dối hư.
Như hạt mưa rơi, cơn gió thoảng,
Làm tươi nhuận cả cánh rừng xưa.
Tất cả kinh văn trên cõi thế,
Đều đưa người đến chỗ Chân Như.
Vậy nên nắm vững từng truyền thống,
Đoạn trừ phân biệt pháp môn tu.
*
Qua mấy canh rồi người với ta,
Chẳng một lời nào được thốt ra.
Nhưng cuối cùng thời cũng hiểu đặng,
Ý nghĩa vô ngôn của Phật đà.
Kinh sách bây giờ không vỏ bọc,
Đang nằm vung vãi trước thềm hoa.
Và kìa phía sau bức mành trúc,
Mưa đã đánh sang gốc mận già.
*
Mơ Thấy Sachi, Đồ Đệ Quá Cố Của Tôi
Lâu rồi mới gặp lại cố nhân,
Trên cây cầu đá giữa đêm xuân.
Dưới ánh trăng vàng sương phủ kín,
Trong lòng suối bạc nước trôi nhanh.
Nắm lấy tay nhau ôn chuyện cũ,
Theo làn gió mát bước đi quanh.
Mải miết chuyện trò nên chẳng biết,
Ta đang đứng trước ngôi đền thần.
*
Một ngày nào đó bản thân tôi,
Thành chiếc sọ khô dưới ngọn đồi.
Ngủ giữa lời chim ca thánh thót,
Nằm trong lá cỏ mọc xanh tươi.
Nghèo hèn phú quý như nhau cả,
Vua chúa dân thường cũng thế thôi.
Chẳng có thứ gì trên cõi thế,
Dài hơn giấc mộng tối hôm rồi.
*
Thổi qua thiền thất gió mùa đông
Không một vật tư ở trong phòng
Bên ngoài một nghìn cây trắc bá
Trên tường thi tứ đã đề xong
Ấm trà còn vương làn bụi mỏng
Bếp lửa vẫn chờ hơi khói xông
Dưới trăng ai đó đang gõ cửa
Hẳn rằng ông lão ở Xóm Đông.
*
Ngồi trong am cỏ giữa rừng cây,
Lắng nghe mưa tuyết phủ đêm dày.
Vượn hú não nề trên núi thẳm,
Sông trôi đồng vọng dưới thung dài.
Trên mặt án thư nghiên mực cạn,
Bên khung cửa sổ bóng đèn lay.
Thao thức năm canh không ngủ được,
Vậy nên viết xuống những câu này.
*
Lặng lẽ một mình giữa thế nhân,
Gửi lòng tín thác đến trời xanh.
Một đôi bó củi bên lò đất,
Dăm ba đấu gạo dưới chum sành.
Nếu hỏi vô minh và giác ngộ,
Bụi hồng kia chính lợi và danh.
Am lá ngồi nghe mưa gió nổi,
Mỏi rồi tức sẽ duỗi bàn chân.
*
Xuân về tiếng mõ nhịp nhàng vang,
Cùng tiếng chuông ngân giữa xóm làng.
Trong vườn dương liễu vừa xanh lá,
Trên hồ rong tảo đã tràn lan.
Bình bát ngàn nhà thơm gạo trắng,
Xa rồi danh lợi với giàu sang.
Thường hay nhớ nghĩ hồng ân Phật,
Ngày mới thong dong bước giữa đàng.
*
Thảo am nằm giữa cánh rừng xa,
Bên kia sông lớn nước hiền hoà.
Dẫu nghìn đỉnh núi, muôn con suối,
Cũng không lấy một bóng người qua.
Đêm giữa mùa đông trời lạnh buốt,
Bếp lửa sáng lên dưới mái nhà.
Chẳng còn gì nữa ngoài mưa tuyết,
Đánh vào trên cửa sổ phòng ta.
*
Một mình thao thức nỗi riêng tây,
Đèn khuya soi tỏ thảo am này.
Thánh thót mưa rơi trên mái lá
Âm thầm gậy dựng trước tường mây.
Bếp lạnh ngóng chờ khách viễn xứ,
Sách buồn đôi quyển đợi bàn tay.
Đêm vắng dạt dào muôn cảm xúc,
Biết nói gì trong buổi rạng ngày?
*
Đêm thu lòng dạ cứ nôn nao,
Đây mối tình riêng những dạt dào.
Dưới đá côn trùng kêu rỉ rả,
Trong vườn cây lá thoáng lao xao.
Tiếng nước vọng về từ lũng hẹp,
Trăng vàng lên khỏi đỉnh non cao.
Mình ta một hồi lâu đứng lặng,
Sương khuya ướt đẫm cả tăng bào.
*
Đêm lạnh hương trầm lặng lẽ xông,
Mình ta thao thức giữa căn phòng.
Trước ngõ, một trăm cây trúc tím,
Trên sàng, thi tứ đã nghiền xong.
Trăng sáng dọi qua ô cửa sổ,
Tiếng trùng rỉ rả giữa trời không.
Tình cảm dạt dào nhưng chẳng thể,
Viết ra trang giấy được đôi dòng.
*
Mặt trời lặn sau đỉnh núi tây,
Dừng chân đứng lại ở nơi này.
Trong ao nước lạnh sen rụng cánh,
Bên nhà thuỷ tạ liễu rung cây.
Dọc con đường vắng hồng đổ bóng,
Trên tán thông reo nắng nhuộm đầy.
Tiếng dế vọng sang từ dậu trúc,
Diện mạo mùa hè đã đổi thay.
*
Lối nhỏ chạy quanh ngọn núi xa
Mồ mả nằm phơi dưới chiều tà
Đó đây thông sồi nghìn năm tuổi
Trong làn gió thoảng tiễn ngày qua.
Danh tính không còn trên bia mộ
Họ hàng thân thích – chỉ mình ta
Nghẹn ứ bởi đôi dòng lệ thắm
Cầm gậy, lão tăng trở lại nhà.
*
Hoa đào nở rộ tựa sương xuân
Dọc bờ sông vắng, trắng lung linh,
Lững lờ trôi theo dòng nước thẳm
Dải ngân hà sáng giữa trời xanh.
Mắt ngắm hoa tươi, chân rảo bước
Bỗng dưng bắt gặp mái lều tranh,
Thoáng phút giây thôi lòng tự hỏi:
Có phải là nhà của cố nhân?
*
Mùa xuân cuối cùng cũng đi qua;
Dáng núi phương xa đã xoá nhoà,
Thung sâu giờ hoàn toàn biến mất
Trong màn sương mỏng với mưa sa.
Tiếng hót đỗ quyên khi chiều xuống
Tan dần trong bóng tối bao la,
Nhưng rồi giữa đêm sâu, lần nữa
Vọng lại từ đám cây trúc ngà.
*
Mưa tạnh cỏ tươi nước hiền hoà
Chảy tràn mọi lối xuống làng xa
Trước cửa núi xanh như ngọc bích
Ngoài hiên sông mướt tựa lụa là.
Bên dòng suối rửa đôi tai nhức
Trên tàng cây rộn tiếng ve ca
Cởi chiếc áo tơi buông gậy trúc
Sớm nay ta sẽ ở lại nhà.
*
Bốn bề không lấy một âm thanh
Chùa xa nên chẳng nhuốm bụi trần
Cảnh trí yên bình và thanh tịnh
Non xanh nước biếc tựa như tranh.
Ngồi dưới gốc cây ngâm thơ phú
Thiên nhiên tươi đẹp ở chung quanh
Một mình giữa trưa hè tĩnh mịch
Lắng nghe bánh xe nước xoay vần.
*
Khất thực trong làng buổi ban trưa
Phút đâu giông tố đến bất ngờ
Dừng chân đứng dưới ngôi đền cổ
Tránh trận mưa sa với gió lùa.
Cầm bát cơm to, bầu nước nhỏ
Bỗng dưng cười lớn giữa cơn mưa
Đời ta như một túp lều cỏ
Đơn giản, thanh bình và cũ xưa.
*
Bước xuống thung sâu buổi rạng ngày,
Giá sương phủ kín cả rừng cây.
Loay hoay tìm mấy nhành hồ điệp,
Bỗng ước bạn xưa ở chốn này.
Núi rộng sông dài giờ cách trở,
Xứ nào gặp lại được người đây.
Ngẩng đầu lên ngắm bầu trời thẳm,
Lệ đâu trên má đã rơi đầy.
*
Sớm thôi năm cũ sẽ đi qua,
Tôi vẫn còn đây giữa sơn hà.
Lá thắm rụng che bậc đá lạnh,
Mưa thu rơi ướt tán tre già.
Đọc đôi trang sách bên song cửa,
Ngâm mấy câu thơ dưới mái nhà.
Bỗng tiếng trẻ thơ đâu vọng lại,
”Cùng nhau ta hãy xuống làng xa.”
*
Đêm đông lạnh lẽo chỉ mình tôi,
Hoa tuyết lung linh sáng giữa trời.
Khi như hạt muối phất phơ rụng,
Lúc tựa bông liễu nhẹ nhàng rơi.
Dồn dưới cội tùng không tiếng động,
Bám trên cành trúc chẳng làn hơi.
Thay vì lần dở trang thơ cổ,
Tôi lấy bút ra hoạ mấy lời.
*
Nếu người nghe được tiếng ve ngân,
Trên tán cây cao cạnh đỉnh ghềnh.
Nhìn thấy cơn mưa đêm rửa sạch,
Muôn vàn lớp bụi ở ngoài sân.
Thời đâu cần nói năng gì nữa,
Hãy đến đây ngồi dưới mái tranh.
Ta sẽ trao người khung cửa để,
Đón cơn gió mát với mây lành.
*
Một ngày khất thực vội qua mau,
Trở lại am tranh nắng nhuộm màu,
Lún phún xô thơm giăng ngõ lạnh,
Bập bùng lá thắm sưởi đêm thâu.
Bên song lần dở Hàn Sơn tập,
Trên mái thầm thì tiếng mưa ngâu.
Nằm xuống giường tre chân duỗi thẳng,
Còn chi lo lắng với ưu sầu.
*
Sau khi khất thực ở làng xa,
Vượt núi xanh kia để lại nhà.
Nắng quái mập mờ trên đá rọi,
Trăng vàng huyễn hoặc cuối dòng pha.
Rửa đôi chân bẩn chào đêm tới,
Đốt nén hương trầm tiễn ngày qua.
Lặng lẽ ngồi yên trong bóng tối,
Nghe thời gian chuyển giữa sơn hà.
*
Đêm thu đằng đẵng có ai hay,
Cái lạnh xuyên qua lớp áo dày.
Sinh nhật sáu mươi đang dần đến,
Một mình lẻ bóng giữa am mây.
Mưa tạnh nước rơi từ mái lá,
Mây tan dế khóc giữa vườn cây.
Trằn trọc năm canh không ngủ được,
Nhìn ra mới biết đã sang ngày.
*
Một mình nằm bệnh ở nơi đây,
Chẳng bóng người thăm tịnh thất này.
Bình bát trên tường không chạm tới,
Tử đằng trước cổng đã tàn phai.
Mộng đến đồng hoang lúc chập tối,
Hồn về xóm cũ buổi ban mai.
Nơi lũ trẻ thơ đang ngóng đợi,
Lão tăng trở lại mấy hôm rày.
*
Dưới chân núi vắng chỉ mình tôi,
Thăm mái nhà hoang chẳng bóng người.
Cáo thỏ chạy mòn quanh vách đất,
Trúc tre mọc kín cạnh giếng khơi.
Sách bên cửa sổ tơ nhện đóng,
Cỏ trên bậc đá nắng chiều rơi.
Ngó lên mặt trời vừa xế bóng,
Cô đơn không thể thốt nên lời.
*
Dưới mái thảo am buổi cuối ngày,
Một mình gảy chiếc đàn không dây.
Giai điệu hoà vào dòng nước chảy,
Âm thanh nhập với đám mây bay.
Phủ kín thung sâu cùng bóng tối,
Tan dần giữa núi đá rừng cây.
Ngoài người hiểu được Tánh Không ấy,
Ai kẻ nghe ra tiếng nhạc này?
*
Hơn bảy mươi năm giữa cuộc đời,
Một mình quán sát chuyện mây trôi.
Cho đến hôm nay xin từ bỏ,
Cái sai cái đúng của con người.
Lối đi nhạt nhoà trong chiều tối,
Khi làn mưa tuyết nặng nề rơi.
Bên khung cửa nát chờ đêm tới,
Khói trầm cao thấp lặng lờ trôi.
*
Lũ trẻ trong làng lại đến đây,
Vui vẻ cùng nhau mở trận bày.
Hái lau ngắt sậy làm cờ hiệu,
Hết tiến lại lùi rộn lắm thay.
Vẫy chào tạm biệt lúc trời tối,
Mình ta lặng lẽ giữa am mây.
May có vầng trăng bên cửa sổ,
Giúp ta chịu cảnh cô đơn này.
*
Chập chờn giấc mộng tối hôm nay,
Tuổi già sức yếu chẳng người hay.
Ngủ được đôi giờ rồi lại thức,
Ngồi bên bếp lửa dáng hao gầy.
Đêm vắng canh dài mưa thánh thót,
Trên tàu lá chuối cạnh song mây.
Chạnh lòng muốn giải bầu tâm sự,
Nhưng chẳng có ai ở chốn này.
*
Những ngày còn lại sắp đi qua,
Giá sương đổ xuống giữa sơn hà.
Không một bóng người trên lối vắng,
Chỉ còn lá phủ ngọn đồi xa.
Củi cháy âm thầm trong bếp lửa,
Mưa rơi thánh thót trước hiên nhà.
Não lòng nhớ lại thời xưa cũ,
Đêm lạnh nơi này ta với ta.
*
Xuân nào nán lại ở nơi đây,
Ngoài hiên cửa đóng với then cài.
Vầng nhật cuối trời vừa lặn xuống,
Tử đằng bên cổng đã tàn phai.
Cỏ mọc lan tràn trên bậc đá,
Đãy treo lủng lẳng trước phên mây.
Am vắng mình ta ngồi lặng lẽ,
Đỗ quyên ai oán suốt canh chày.
*
Trong miền núi tối chỉ mình tôi,
Muôn sự nhân gian đã hết rồi.
Tĩnh toạ đêm nay bên cửa sổ,
Khói trầm cao thấp nhẹ nhàng trôi.
Sương khuya phủ trắng trên tăng phục,
Không ngủ, trong vườn bước thảnh thơi.
Bất chợt nhìn lên sườn núi xám,
Trăng thu xuất hiện giữa lưng trời.
____________
* Pháp Hoan dịch từ bản dịch tiếng Anh của John Stevens trong Dewdrops on a Lotus Leaf. Zen Poems of Ryokan. Translated and Introduced by John Steven và bản dịch tiếng Anh của John Stevens trong One Robe, One Bowl. Zen Poems of Ryokan. Translated and Introduced by John Steven. Nguyên tác thơ Ryokan Taigu (Lương Khoan Đại Ngu, 良寛大愚).
* Đóng góp: https://phaphoan.com/contact/
PHÁP HOAN | 法歡 