8 bài Haiku – Matsuo Basho (松尾笆焦; Tùng Vĩ Ba Tiêu)
Pháp Hoan | 法歡 chuyển ngữ
=================
Cúc gai quỷ hữu hình
cả ở trong đôi mắt
của những người cùng đinh
hana wa shizu no
me ni mo miekeri
oni azami
the blossoms are seen
even by the eyes of the poor:
demon thistle
(© David Landis Barnhill)
1666 – Mùa hè. Có vài nhận định cho rằng bài thơ này có mối liên kết với một câu văn trong phần giới thiệu của Ki no Tsurayuki (紀貫之; Kỷ Quán Chi) trong cuốn Cổ Kim Hoà Ca Tập (Kokinwakashū; 古今和歌集): “Chỉ những hành động cứu rỗi con người đó được những kẻ cùng đinh cho rằng chúng đã được thực thi bởi một con quỷ vô hình.”
*
Bên những đoá tịch nhan
bóng hình ai lộng lẫy
đang trôi đi mơ màng.
yuugao ni
mitoruru ya mi mo
ukari hyon
by moonflowers
a fascinating body
floats absent-mindedly
(© Jane Reichhold)
1666-mùa hè. Yugao (“tịch nhan” hay “khuôn mặt buổi chiều”, Lagenaria siceraria) còn được gọi là “hoa mặt trăng” bởi những đoá hoa to, trắng muốt nở trên những sợi dây leo, đan chen giữa những chiếc lá thẫm đen lúc chiều tối. Mối liên hệ ở đây khá mơ hồ, có thể chính tác giả hoặc một người tình vô danh của ông đang trôi đi bên cạnh những bông hoa.
*
Gió thu thổi liên hồi
xuyên qua khe cửa trượt
tiếng khóc than não người.
aki kaze no
yarido no kuchi ya
togari-goe
The autumn wind
through the opening of a sliding door
a piercing voice
(© Makoto Ueda)
1666-mùa thu. Chữ được chơi trong bài haiku này là yari (“cây giáo” hoặc “cán mác”) và yarido (“cửa trượt” hoặc “cửa lùa”) cùng với kuchi (“miệng” hoặc “mở”). Một số xem bài thơ sử dụng biện pháp ẩn dụ, cánh cửa là chiếc miệng với tiếng khóc của mùa thu.
*
Mận ra hoa cả rồi
mong sao không chạm tới
bởi đôi tay gió trời.
sakari naru
ume ni sude hiku
kaze mogana
in full bloom
may the plum not be touched
by the wind’s hand
(© Jane Reichhold)
1667-mùa xuân. Bởi vì người Nhật có một tình cảm sâu đậm với những loài cây cho hoa mỏng manh, nên nhiều bài thơ được viết ra với mong muốn những cơn gió trời sẽ không thổi qua những cánh hoa. Cơn gió đã được nhân cách hoá trong bài thơ này, với chữ được chơi là sude (“không chạm vào thứ gì đó bằng tay”) hoặc su-de (“bàn tay không”). Ngoài ra su còn nằm trong chữ sui, có nghĩa “chua” hoặc “thức ăn ngâm dấm”.
*
Thoảng nhẹ gió xuân
đó đây chải chuốt
tóc nhành liễu xanh.
achi kochi ya
men men sabaki
yanagi gami
a spring wind
combs on a mask
willow hair
(© Jane Reichhold)
1667-mùa xuân. Sự kết hợp của các câu thơ trên gây cho ta cảm giác những làn gió xuân đang thổi qua mành tơ dương liễu trông giống như mái tóc của một người phụ nữ được xoã ra để chải. Ẩn dụ này cũng có thể hiểu theo hướng ngược lại là mái tóc người phụ nữ được xoã ra để chải trông giống như những mành tơ liễu rũ. Một trò chơi chữ khác được tác giả sử dụng ở đây là achi kochi (“đây đó”) và kochi (“đông phong” hay “gió xuân”). Sabaki có nhiều sắc thái ngữ nghĩa khác nhau, bao gồm “chải”, “xoã (tóc)”, “bán”, “trừ khử”, “đối phó”, hoặc “phê phán”.
*
Giữa những nụ hoa xinh
buồn thay tôi chẳng thể
mở túi thơ của mình.
hana ni akanu
nageki ya kochi no
utabukuro
flowers buds
it’s my regret I can’t poen
my bag of poem
(© Jane Reichhold)
1667-mùa xuân. Kỹ thuật liên kết ở đây là ý tưởng những nụ hoa (anh đào) cũng như túi thơ của Basho vẫn còn chưa được mở (nở). Túi thơ chưa được mở cũng giống như những nụ hoa anh đào, chứa đựng nhiều tiềm năng của cái đẹp.
*
Gió nổi lên rồi
mong sao nghe được
tiếng anh đào cười.
haru kaze ni
fukidashi warau
hana mogana
spring wind
hoping the flowers bust
out in laughter
(© Jane Reichhold)
1668-mùa xuân. Câu thơ warau hana có nghĩa “những nụ hoa nở ra cùng một lúc” hoặc “những bông hoa bật cười”.
*
Mùa hè đã sít sao
hãy thắt chặt túi gió
để cứu hoa anh đào.
natsu chikashi
sono kuchi tabae
hana no kaze
summer’s near
cover the mouth of the wind sack
to save the blossoms
(© Jane Reichhold)
1668-mùa xuân. Phong thần (Fūjin; 風神) hay thần gió trong văn hoá Nhật Bản, là một vị thần trong thần thoại được miêu tả với một túi gió lớn trên vai. Nói theo cách khác, bài thơ này là một lời thỉnh cầu đến thần gió, van xin ngài hãy cất giữ những cơn gió của mình cho những ngày hè nóng bức, thay vì để chúng thổi qua những tán cây anh đào và rút ngắn đi niềm vui thưởng thức hoa của con người.
____________________
* Pháp Hoan dịch từ bản dịch tiếng Anh của Jane Reichhold trong Basho, The Complete Haiku. Nguyên tác thơ của Matsuo Basho (松尾笆焦, Tùng Vĩ Ba Tiêu).
* Artwork by Chinese artist.
* Mọi ủng hộ/đóng góp của quý bằng hữu là phương tiện giúp Pháp Hoan có thể tiếp tục sáng tạo và cống hiến. https://phaphoan.com/contact/
PHÁP HOAN | 法歡 