195 bài Haiku – Matsuo Basho (松尾笆焦,Tùng Vĩ Ba Tiêu)

195 bài Haiku của Matsuo Basho (松尾笆焦,Tùng Vĩ Ba Tiêu)
Pháp Hoan (法 歡) chuyển dịch.

Sương khói giăng mờ
không gian thấm đẫm
trăng và hoa mơ.

Trong buổi chiều hôm
trăng vừa đủ sáng
để hầm nồi tôm.

Bốn bề mênh mông
vầng trăng nở rộ
trên cánh đồng bông.

Mưa gió dãi dầu
lũ tằm đổ bệnh
trên cánh đồng dâu.

Kìa chiếc nồi đồng
nghe như tiếng khóc
trong gió mùa đông.

Mưa đến rồi đi
mạ non sẽ mọc
đừng lo lắng gì!

Chẳng sớm chẳng chiều
cành hoa dưa ấy
nở ra mỹ miều.

Con ếch nhảy vào
trong lòng ao cũ
dội tiếng nước xao.

”Truyện kể trẻ thơ”
bên trên hàng sách
thoảng mùi hoa mơ.

Trong nhà lão ngư
dế mèn trộn với
tép khô nấu nhừ.

Đi đến kinh đô
cốt để nghe tiếng
ngỗng trời mùa thu.

Trong mỗi nụ hoa
ánh lửa đom đóm
sáng lên nhạt nhoà.

Mỗi buổi sớm mai
dế kia luyện tập
giọng ca miệt mài.

Trên đảo Sado
dải ngân hà trắng
muôn trùng sóng xô.

Giữa cánh đồng hoang
không còn vướng bận
chiền chiện ca vang.

Con chuồn chuồn bay
mãi không thể đậu
trên ngọn cỏ lay.

Cây sồi trên cao:
không hề hứng thú
với hoa anh đào.

Gió thu não nùng
hay là tiếng khóc
của loài dẽ giun?

Đông hay là Tây
nỗi buồn vẫn thế
gió mùa thu bay.

Trên đồng cỏ xanh
tiếng kêu con hoẵng
cao tầm hai phân.

Ánh chớp loé lên
xuyên qua bóng tối
tiếng diệc kêu đêm

Hoa cúc trắng ngần
chạm mắt người ngắm
không vương bụi trần

Điều tôi khát khao
bên trong túi vải
hoa và trăng sao

Vẫn chưa lìa đời
hành trình kết thúc
chiều thu đến rồi

Đầu năm tuyết trắng tinh
may mắn thay ở lại
trong thảo am một mình.

Chú quạ kia bay vòng
mãi không tìm thấy tổ
trên cây mận đơm bông.

Quả thật tôi không hay
từ cây nào hoa nở
hương bay khắp chốn này.

Diên vĩ đã đâm chồi
ở bên dưới mái lá
từ sọ con cá mòi.

Niềm biết ơn dâng đầy
chắp tay tôi niệm Phật
cho anh đào trên cây.

Dừng chân ở chốn này
để xem hoa đào nở
khoảng tầm hai mươi ngày.

Lơ lững cuối trời xa
mái ngói Quan Âm Tự
trôi trên đám mây hoa.

Nếu có giọng tuyệt vời
tôi sẽ cất tiếng hát
về những cánh đào rơi.

Này cánh bướm kia ơi
còn bao lần vỗ cánh
trên mái ngói, tường vôi?

Bóng hình cha mẹ tôi
hiện về cùng tiếng khóc
của chim trĩ bên đồi.

Hoa mận đã nở rồi
mong bình yên vô sự
giữa những cơn gió trời.

Người Hà Lan tới rồi
một mình trên yên ngựa
ngắm hoa bay giữa trời.

Giữa bầu trời bao la
những cánh hoa đào rụng
vào mặt hồ Biwa.

Tiếng đỗ quyên vang xa
xuyên qua rừng trúc tía
tôi thấy bóng trăng tà.

Nghe tiếng đỗ quyên kêu
ở Kinh đô tôi vẫn
nhớ Kinh đô thật nhiều.

Đậu trên cành cây khô
một con quạ đơn độc
một buổi chiều mùa thu.

Quạt phe phẩy trên tay
ta uống rượu trong bóng
hoa anh đào nhẹ bay.

Hãy thức dậy đi thôi
để cùng nhau làm bạn
cánh bướm nhỏ kia ơi.

Ni sư sống một mình
bên dưới mái hiên lạnh
hoa đỗ quyên trắng ngần.

Hương hoa mận thoảng qua
trên lối đi lên núi
bỗng mặt trời hiện ra.

Anh đào đang ra hoa
cả tuần tôi nhìn hạc
từ đỉnh cao la đà.

Tất cả mọi căn nhà
ở Kinh Đô đều đóng
khi anh đào ra hoa.

Ôi những đám mây hoa
tiếng chuông chùa Thượng Dã
hay Thiển Thảo vang qua?

Không có ai ở nhà
cả mận kia cũng nở
trong sân nhà người ta.

Mưa mùa xuân đi qua
nhú lên dăm chiếc lá
trên mầm non cây cà.

Mùa xuân đã qua rồi
mắt cá đầy lệ ướt
và tiếng khóc chim trời.

Chỉ có khách lữ hành
biết gối đầu lên cỏ
ngắm anh đào ngày xuân.

Mỗi lần cơn gió lay
bướm kia tìm chỗ mới
trên thân cây liễu gầy.

Mùa xuân đã đến rồi
trên núi kia, không tuổi
sương sớm tràn nơi nơi.

Đầu năm tuyết trắng tinh
nhưng chỉ vừa đủ để
hoa thuỷ tiên cúi mình!

Đoá phù dung trắng ngần
cánh bướm là kỷ vật
còn lại của mùa xuân.

Ôi cánh bướm diệu kỳ
mày hãy cho ta hỏi
về những bài Hán thi.

Kìa nhành liễu xanh rì
vướng vào trong bùn đất
khi thuỷ triều rút đi.

Tiếng hót của chim oanh
đâu đó sau rặng liễu
và trước lùm cây xanh.

Hai cuộc đời được trao
còn một cuộc đời nữa
những sắc hoa anh đào.

Tuyết và tuyết một màu
buổi chiều tháng mười một
trăng vằng vặc trên cao.

Chớp loé sáng trên đầu
những khuôn mặt năm cũ
giờ chỉ là cỏ lau.

Một trăm năm cuộc đời,
trong khu vườn, và cả
trong những chiếc lá rơi.

Tóc đã mọc dài rồi
khuôn mặt tôi tái nhợt
mưa, mưa mãi không thôi.

Lối về Suruga
ngay cả hoa cam cũng
có mùi hương của trà.

Trong tiếng hát sơn ca
ta có thể nghe ra
tiếng khóc con chim trĩ.

Ca hát mãi không thôi
ngày cũng không dài đủ
cho sơn ca trên trời

Dọc lối đi, nở rồi…
những đoá hoa hồng dại
trong miệng ngựa của tôi.

Trong cơn mưa tháng năm
hoa thục quỳ hướng đến
phía mặt trời xa xăm.

Một cô gái đồng trinh
một chàng trai đồng tính
mơ và nhành liễu xinh.

Mực phủ mắc lưới rồi
đêm nay còn mơ mộng
cùng vầng trăng giữa trời.

Tôi muốn là kẻ say
ngủ giữa hoa cẩm chướng
ở trên phiến đá này.

Ôi lá diên vĩ xanh
tôi buộc vào đôi chân
để làm quai dép cỏ.

Kìa con đom đóm say
chiếc cổ như ửng đỏ
trong ánh sáng ban ngày.

Như đứa bé khoả thân
tôi cài đoá dâm bụt
lên mái tóc của mình.

Bên dưới mái thảo đường
gái đêm cùng nhau ngủ
trăng và cỏ đinh hương.

Trong một đêm lạ lùng
cáo bò trên mặt đất
tìm quả dưa thơm lừng.

Cánh đồng cỏ mùa hè
bây giờ chỉ còn lại
giấc mơ tráng sĩ hề.

Cành dẻ trên mái nhà
nào có ai thấy được
đây đó những nụ hoa.

Ôi tĩnh lặng làm sao!
thấm sâu vào tầng đá
tiếng ve sầu trên cao.

Chim và cá nghĩ gì?
tôi cũng không biết nữa
năm cũ sắp qua đi.

Trăng mùa thu rạng ngời
con triều kia dâng đến
gần trước cổng nhà tôi.

Những cụm mây giữa trời
giúp cho người thưởng nguyệt
giây lát được nghỉ ngơi.

Ôi cô quạnh làm sao
thấm sâu vào vách đá
tiếng ve sầu trên cao.

Kìa những đoá triêu nhan
lờ đi bữa tiệc rượu
đang nở ra huy hoàng.

Ở trong khu vườn này
hoa nào tôi sẽ hái
để gối đầu đêm nay?

Ngôi chùa trong núi sâu
nhuốm màu lên vách đá
tiếng khóc con ve sầu.

Dép cỏ của Tây Hành
còn vương sương buổi sớm
treo trên nhành thông xanh.

Nằm trên tấm chiếu tre
ở bên khung cửa sổ
say giấc mộng trưa hè.

Đảo ở khắp mọi nơi
vỡ tan thành từng mảnh
giữa muôn trùng biển khơi.

Thảo am này của tôi
có lúa xanh, cúc trắng
và trăng thanh giữa trời.

Suốt cả đêm hôm qua
nằm nghe gió thu thổi
trên những triền núi xa.

Một đôi chiếc lá rừng
bám trên đầu mũ nấm
mọc dưới thân cây tùng.

Này người hái chè xanh
có nghe chăng tiếng khóc
của đỗ quyên trên cành?

Thảo am của Tây Hành
đang lẩn khuất đâu đó
trong khu vườn mùa xuân.

Tiếng khóc của chim cu
xuyên qua cánh cửa đá
của hang động thâm u.

Dẫu sắp lìa đời rồi
nhưng cúc kia vẫn cứ
ra hoa mãi không thôi.

Nhấp chén trà ban mai
vị sư già thinh lặng
cúc nở sáng hiên ngoài.

Với mỗi giọt sương rơi
tôi dùng để rửa sạch
bụi nhơ trên cõi đời.

Đứa trẻ, con nhà nông
thỉnh thoảng ngưng xay lúa
ngước nhìn vầng trăng trong.

Tiếng vượn khóc nỉ non
hay là tiếng trẻ con
trong gió thu bỏ lại.

Mưa mùa đông đến rồi
cả khỉ kia cũng muốn
khoác lên mình áo tơi.

Một năm nữa qua rồi
dưới chân đôi giày cỏ
trên tay chiếc nón cời.

Từ cánh đồng bay qua
bầy sẻ tìm chỗ trú
dưới những thân cây trà.

Leo đến tận chốn này,
dọc đường lên núi vắng
hoa đồng thảo nở đầy.

Đời sống chẳng bao lâu
nhưng có ai biết được-
trong tiếng khóc ve sầu.

Này chiếc lá xanh rì
ta muốn lau tất cả
lệ trên mắt của mi.

Tiếng vỗ đôi tay tôi
vang trong đêm mùa hạ
trăng lên cuối chân trời.

Dưới luật của thông xanh
triêu nhan và tăng sĩ
đã tái sinh bao lần.

Bài ca chim đỗ quyên
đưa lão sư hài cú
rong chơi khắp mọi miền.

Cuồng phong lặng cả rồi
sáng nay, những quả ớt
trên cành lại đỏ tươi.

Mùa hè đã đi qua
đôi tay ta bận rộn
gọt vỏ dưa và cà.

Mùa thu đã tới rồi
chiếc lưỡi là lá chín
trong miệng của con người.

Kìa bóng trăng chìm dần
trên ngọn cây đọng lại
những hạt mưa trong ngần.

Đã sang canh năm rồi
chín lần tôi dạo bước
cùng trăng thanh giữa trời.

Ơ kìa vầng trăng thanh
ở bên trên ngõ vắng
có phải trăng Tây Hành?

Lá khoai lang đợi chờ
vầng trăng tròn buổi tối
trên cánh đồng cháy khô.

Bão mùa thu vừa qua:
dây thường xuân trồng xuống
cùng dăm cây trúc ngà.

Cuối thu, dưới trăng rằm
nhìn một hồi sẽ thấy
vẻ đẹp ngày đầu năm.

Gió thu thổi đến rồi
cùng màn sương ngủ với
đứa trẻ bị bỏ rơi.

Tóc bạc đã nhổ rồi
tiếng dế kêu rỉ rả
dưới gối nằm của tôi.

Trà đã hái hay chưa
trên mặt đất giờ đã
nổi từng cơn gió lùa.

Đêm đông chú vịt trời
từ trên cao rơi xuống
nằm nghỉ ngơi một hồi.

Kìa một gã đàn ông
mang khuôn mặt sưng tấy
đi trong gió mùa đông.

Bầy ngỗng trời kêu la
mưa mùa đông đổ xuống
trên cánh đồng Toba.

Cúc mùa đông nở rồi
uống dăm chén rượu ngọt
trước cửa sổ phòng tôi.

Trên mộ phần của tôi
tiếng khóc này sẽ hoá
thành gió thu giữa trời.

Trong một đêm trăng đầy
những bông hoa thoáng hiện
ở trên đầu ngọn cây.

Vào một sớm bình minh
cá trắng dài một thốn
một thốn dài trắng tinh.

Sau khi rửa chân tôi
ngủ qua đêm mùa hạ
với phục trang trên người.

Đội nón, khoác áo tơi
trồng dăm cây trúc tía
dẫu sớm mai đẹp trời.

Bình minh đã đến rồi
đêm thứ hai mươi bảy
vầng trăng non giữa trời.

Trăng vằng vặc giữa trời
sợ cáo, tôi về với
chàng nhân tình của tôi.

Chung một mái thảo đường
gái đêm và tăng sĩ
trăng và cỏ đinh hương.

Mùa hè đã tới rồi
ở phía sau thác nước
một hồi lâu tôi ngồi.

Thảo am nhỏ của ta
lá trà chất thành đống
khi giông bão đi qua.

Thân thể này của ta
khác gì cơn mưa đá
trên tán cây sồi già.

Mưa trên chiếc nón cời
tôi ném đôi giày cỏ
vào muôn trùng biển khơi.

Trong khu vườn mùa đông
trăng là dây tơ mỏng
như tiếng ca côn trùng.

Người kỵ sĩ uống say
ngã xuống từ lưng ngựa
bên trên lớp tuyết dày.

Trên đồng cỏ mênh mông
mặt trăng vừa mới mọc
từ hạt mầm Đảo Thông.

Những bông tuyết trắng tinh
sáng hôm nay tôi nhấm
cá mòi khô một mình.

Ánh lửa từ bờ sông
trên tường in chiếc bóng
của vị khách mùa đông.

Đám lá non rạng ngời
tôi muốn lau giọt lệ
trên mi mắt của người.

Vui thay được nghỉ chân
lắng nghe tiếng nước chảy
trên những đồng lúa xanh.

Buốt đến tận chân răng
khi vừa chụm tay múc
ngụm nước xuân bên đàng.

Mưa mùa hạ bay qua
phải chăng mưa sẽ xoá
những nhịp cầu Seta!

Trong phòng trọ của tôi
lấp đầy ô cửa sổ
vầng trăng thu rạng ngời.

Hương hoa cúc thoảng qua
leo lên con đường tối
dự lễ hội ngàn hoa.

Trăng thu sáng lung linh
cả đêm tôi dạo bước
quanh bờ ao một mình.

Ơ kìa chú chim oanh
cớ sao ỉa lên cả
chiếc bánh gạo ngoài sân!

Đêm mùa xuân ngọt ngào
tan đi, khi ta ngắm
hoa anh đào trên cao.

Giọng chú dế ngân vang
giữa những con tôm nhỏ
trong một phiên chợ làng.

Kìa thân cây đào già
không rơi một chiếc lá
khi gió mùa thu qua.

Trong cơn mưa mùa xuân
đôi chân con diệc trắng
đang trở nên ngắn dần.

Hơi nóng đã phủ mờ
độ chừng dăm ba thốn
trên đầu ngọn cỏ khô.

Ở núi A-sa-ma
dọc đường tung sỏi đá
khi gió mùa thu qua.

Mùa thu đã đến rồi
mang một màu xanh ngọc
đồng lúa và biển khơi.

Sương giá lúc nửa đêm
tôi sẽ mượn chiếc áo
của bù nhìn khoác lên.

Trong ngôi làng cổ xưa
trước nhà nào cũng có
những quả hồng đung đưa.

Mùa thu đã tới rồi
cả hạt mưa kia cũng
tròn như trăng giữa trời.

Sương dưới đồi mênh mông
trong một đêm trăng sáng
là mây trên cánh đồng.

Chớp loé lên rạng ngời
bay vào trong bóng tối
tiếng diệc kêu giữa trời.

Chùa Suma mát lành
thoảng bên tai tiếng sáo
trong những tàng lá xanh.

Cúc mùa đông tàn rồi
không có gì để viết
ngoại trừ củ cải thôi.

Năm cũ sắp qua rồi
tiếng người đang giã gạo
trăng non sáng trên trời.

Sau khi giã gạo xong
vương một làn bụi mỏng
đoá cúc vàng mùa đông.

Tiếng gà trống gáy to
mưa mùa đông đổ xuống
ở bên trên chuồng bò.

Cơn mưa đổ xuống rồi
cây tùng kia bực dọc
đợi chờ hoa tuyết rơi.

Lối về Kinh đô ôi
những đám mây băng đã
giăng qua nửa bầu trời.

Uống chén rượu sa kê
giữa đêm đông mất ngủ
tuyết rơi khắp bốn bề.

Đừng hành xử như tôi
nếu không thời chẳng khác
quả dưa vàng tách đôi.

Dọn nhà ngày cuối năm
cuồng phong đang gào thét
trên ngọn cây tuyết tùng.

Vừa mới được sinh ra
ở trong ngày Phật Đản
chú nai vàng đốm hoa.

Ngay cả chú lợn rừng
cũng dường như lúng túng
trong gió mưa bão bùng.

Bên dưới vầng trăng thanh
mùi sake thấm đẫm
trong những làn sóng xanh.

Dẫu chuông đã tàn rồi
mùi hương anh đào vẫn
còn ngân vang một hồi.

Sương giá vừa đi qua
những nhành cẩm chướng dại
trên bếp lò đơm hoa.

Dọc theo lối xưa này
trong đền đài, nhà cỏ
chim én lượn lờ bay.

Nào muộn phiền gì đâu!
dẫu cơn mưa đổ xuống
chẳng có ô trên đầu.

Ánh mặt trời xa xôi
đóng băng trên lưng ngựa
chiếc bóng nhỏ của tôi.

Ơ kìa đoá triêu nhan
cả mày cũng chẳng thể
làm bạn giữa trần gian.

Ôi ấm áp làm sao!
trong đêm đông lạnh nhất
ta ngủ cùng với nhau.

Tượng đã vỡ từ lâu
hơi nóng trên nền đá
vươn gần tới đỉnh đầu.

Sương trắng tràn nơi nơi
Phú Sĩ sơn khuất dạng
nhưng tim vẫn bồi hồi.

Mùi lan còn vấn vương
ở trên cánh bướm nhỏ
mà ngỡ mùi trầm hương.

Em là cánh bướm bay
còn ta là Trang Tử –
ai trong giấc mộng này?

Ngủ trong chùa một mình
với tâm tư thành kính
tôi ngắm vầng trăng xinh.

Vào chén rượu của tôi
này nhạn ơi đừng để
một giọt bùn nào rơi.

Đợi chờ hoa tuyết rơi
trên khuôn mặt tửu khách
chớp sáng lên rạng ngời.

Tiếng đỗ quyên vang xa
ngựa quay đầu nhìn lại
cánh đồng cỏ bao la!

Khi nhìn thấy anh đào
cả một miền ký ức
bỗng trở nên dạt dào.

Cớ sao mùa thu này
tôi trở nên già cả?
chim lẩn khuất tầng mây.

Trên giường bệnh, tôi không
ăn nổi chiếc bánh gạo.
kìa cây đào đơm bông!

Mệt mỏi đến tận xương
nếu ngã, ta sẽ ngã
trên cánh đồng đinh hương.

Chuyến hành trình dở dang
chỉ giấc mơ rong ruổi
trên những đồng cỏ hoang.

_______________
* Pháp Hoan dịch từ bản dịch tiếng Anh của Sam Hamill trong Narrow Road to The Interior and Other Writings (Con Đường Hẹp Thiên Lý và Những ghi chép khác), bản dịch tiếng Anh của Robert Hass trong The Essential Haiku, Versions of Basho, Buson & Issa và bản dịch tiếng Anh của Jane Reichhold trong Basho, The Complete Haiku. Nguyên tác thơ của Matsuo Basho (松尾笆焦, Tùng Vĩ Ba Tiêu).
* Đóng góp: https://phaphoan.ca/contact/